საქართველოში მტკნარი წყლის რესურსის დაახლოებით 70%-ს სოფლის მეურნეობის სექტორი მოიხმარს, ხოლო 20%-ს შინამეურნეობები. წყალმოხმარება მნიშვნელოვნად გაიზარდა (87%) 2001-2016 წლების პერიოდში.
მტკნარი წყლის რესურსის თითქმის ერთი მესამედი წყალაღების წერტილიდან მიწოდების წერტილამდე ტრანსპორტირების დროს იკარგება. ეს პრობლემა კი წყლის ტრანსპორტირების სისტემის გაუმჯობესებას მოითხოვს.
1990-2016 წლების პერიოდში საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) დაახლოებით 44%-ით გაიზარდა. მშპ-ს ზრდას განსაკუთრებული გავლენა წყალმოხმარების ეფექტიანობის გაუმჯობესებაზე არ მოუხდენია. თუმცა, მაშინ როდესაც 1990 წელს 1 000 საერთაშორისო დოლარის ღირებულების შესაქმნელად ეკონომიკა დაახლოებით 145 მ³ წყალს იყენებდა, 2015 წელს მშპ-ს იმავე ერთეულის საწარმოებლად 38 მ³ წყალი იქნა გამოყენებული.
დიაგრამა 1 - მთლიანი წყალმოხმარების ცვლილება საქართველოში (1990-2016)
დიაგრამა 2 - მთლიანი წყალმოხმარების ცვლილება საქართველოში ეკონომიკური საქმიანობების მიხედვით (1990-2016))
დიაგრამა 3 - წყალმოხმარება საქართველოში ეკონომიკური საქმიანობების მიხედვით (2016)
საქართველოში წყლის რესურსებზე ზეწოლა დაბალია. წყლის ექსპლუატაციის ინდექსი წლიურად დაახლოებით 2%-სა და 5%-ს შორის მერყეობს. მთლიანი მტკნარი წყლის მოხმარება დაახლოებით 1 400 ჰმ³-ს (ჰექტომეტრ კუბი) უტოლდება. საქართველოში წყალაღება მეტწილად ზედაპირული წყლებიდან ხდება (70%), მაშინ როდესაც მიწისქვეშა წყლებიდან წყლის აღება (30%) ძირითადად სასმელი მიზნებისთვის ხდება.
2016 წლის განმავლობაში, დაახლოებით 1 980 ჰმ³ წყალი იქნა გამოყენებული სხვადასხვა ეკონომიკური სექტორის მიერ. საქართველოში მთლიანი წყალმოხმარების 70%-ზე მეტი სოფლის მეურნეობის სექტორზე მოდის, მაშის როდესაც შინამეურნეობის სექტორი რიგით მეორე ყველაზე დიდ წყალმომხმარებელს წარმოადგენს. ირიგაცია ფართოდ გამოიყენება სოფლის მეურნეობის სექტორში. 1995-2008 წლების პერიოდში სოფლის მეურნეობის სექტორისთვის საჭირო წყლის 80%-ზე მეტი ირიგაციისთვის იყო გამოყოფილი. მას შემდეგ, სოფლის მეურნეობის სექტორში საირიგაციო მიზნებისთვის არსებულმა წყალმოხმარების წილმა მნიშვნელოვნად დაიკლო და 2016 წელს 34%-მდე შემცირდა.
მიუხედავად იმისა, რომ ჰიდროენერგეტიკული მიზნებისთვის წყალმოხმარება ამ ინდიკატორის ფარგლებში არ არის გათვალისწინებული, საქართველო არის ქვეყანა, სადაც ჰიდროენერგეტიკა დომინირებს ელექტროენერგიის წარმოებაში. ამრიგად, ჰიდროელექტროსადგურებმა გავლენა იქონიეს წყლის ობიექტების ჰიდრომორფოლოგიაზე საქართველოში.
საბჭოთა კავშირის დაშლის შემდგომი ტრანზიტული პერიოდის განმავლობაში მთლიანი წყალმოხმარება მნიშვნელოვნად შემცირდა ქვეყანაში. 1990 წელს მთლიანი წყალმოხმარება 3 623 ჰმ³-ს შეადგენდა, ხოლო ეს მაჩვენებელი 2016 წლისთვის 1 979 ჰმ³-მდე შემცირდა. 1990 წლიდან 2004 წლამდე არსებული მკვეთრი ვარდნა შემდგომ შეიცვალა. სოფლის მეურნეობის სექტორი, რომელიც ყველაზე დიდი წყალმომხმარებელია, გაფართოვდა და ქვეყანაში მთლიანი წყალმოხმარება გაზარდა. სოფლის მეურნეობის სექტორმა, ასევე, გაზარდა წყალმოხმარების წილი სხვა ეკონომიკურ სექტორებთან შედარებით.
შინამეურნეობების მიერ წყალმოხმარება მნიშვნელოვნად შემცირდა. 1990-2016 წლების პერიოდში, შინამეურნეობების მიერ წყალმოხმარება განახევრდა, მაშინ როდესაც ქვეყნის მოსახლეობა, იმავე პერიოდის განმავლობაში მხოლოდ 3%-ით შემცირდა. თუმცა, 1990-2000 წლების პერიოდის გამოკლებით, შეფასებაში წყალმოხმარების ზრდის ტენდენცია ფიქსირდება. 2001 წელს არსებული წყალმოხმარება (1 060 ჰმ³) 2016 წლისთვის თითქმის გაორმაგდა (87%-იანი ზრდა), რაც ძირითადად შინამეურნეობების და სოფლის მეურნეობის სექტორიდან გაზრდილი მოთხოვნით იქნა გამოწვეული.
მტკნარი წყლის დიდი ნაწილი ტრანსპორტირების დროს იკარგება. საშუალოდ, გამოყენებული წყლის ერთი მესამედი იკარგება წყლის ტრანსპორტირების სისტემაში. ეს ძალიან მაღალი მაჩვენებელია, რაც მიუთითებს ქვეყანაში წყლის ტრანსპორტირების სისტემის განახლების გადაუდებელ აუცილებლობაზე. იმის გათვალისწინებით, რომ მთლიანი მოსახლეობის მხოლოდ 60% არის მიერთებული საზოგადოებრივ წყალმომარაგების სისტემასთან (2016 წ.), ქვეყანაში წყლის ტრანსპორტირების სისტემის ოპერირება და რეაბილიტაცია უფრო და უფრო მნიშნელოვანი ხდება, არა მხოლოდ წყალმოხმარების ეფექტიანობის გაზრდის მიზნით, არამედ სანიტარული სერვისების გასაუმჯობესებლად.
2004 წლის შემდგომ, მნიშნელოვანი გაუმჯობესება არ ყოფილა წყლის დანაკარგების შემცირების კუთხით. წყლის მაღალი დანაკარგები და წყალზე მზარდი მოთხოვნა სოფლის მეურნეობის სექტორიდან და შინამეურნეობების მხრიდან ცხადყოფს წყლის მოხმარების ეფექტიანობასთან დაკავშირებული საკითხების მნიშვნელობას.
დიაგრამა 4 - მტკნარი წყლის მთლიანი მოხმარება მთლიანი შიდა პროდუქტის (მშპ) ერთეულზე მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის (PPP) მიხედვით (1990-2015)
1990-2016 წლების პერიოდში საქართველოს მთლიანი შიდა პროდუქტი (მშპ) დაახლოებით 44%-ით გაიზარდა. მშპ-ს ზრდას განსაკუთრებული გავლენა წყალმოხმარების ეფექტიანობის გაუმჯობესებაზე არ მოუხდენია. თუმცა, მაშინ როდესაც 1990 წელს 1 000 საერთაშორისო დოლარის ღირებულების შესაქმნელად ეკონომიკა დაახლოებით 145 მ³ წყალს იყენებდა, 2015 წელს მშპ-ს იმავე ერთეულის საწარმოებლად 38 მ³ წყალი იქნა გამოყენებული.
ინდიკატორი განსაზღვრავს ბუნებრივ მტკნარი წყლის რესურსზე ხელმისაწვდომობას და მის გამოყენებას შინამეურნეობების, სოფლის მეურნეობის, მრეწველობისა და სხვა ეკონომიკური საქმიანობების ფარგლებში არსებული საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად. წყალმოხმარების შესახებ ინფორმაცია მოიცავს მონაცემებს მთელი ქვეყნის მასშტაბით არსებული მთლიანი წყალმოხმარების შესახებ, რაც შემდგომ ეკონომიკური საქმიანობების მიხედვით არის განაწილებული, ყველა სახის ეკონომიკური საქმიანობის საერთაშორისო სტანდარტული დარგობრივი კლასიფიკაციის (ISIC) მიხედვით. დამატებით, ინდიკატორი ასევე მოიცავს მთლიანი შიდა პროდუქტის ერთეულზე მთლიანი წყალმოხმარების შესახებ ინფორმაციას.
როგორც მთლიანი, ისე ეკონომიკური სექტორის მიხედვით აღებული წყლის მოცულობის გამზომი ერთეულია მილიონი კუბური მეტრი (მილიონი მ³) წელიწადში. მთლიანი შიდა პროდუქტის ერთეულზე მთლიანი წყალმოხმარება გამოსახულია როგორც კუბური მეტრი 1000 საერთაშორისო დოლარზე (მუდმივი ფასი, მსყიდველობითი უნარის პარიტეტი).
ინდიკატორის შერჩევის დასაბუთება
ინდიკატორი მოიცავს როგორც მტკნარი წყლის რესურსების მოხმარების ისე მტკნარი წყლის რესურსების მოხმარებით გარემოზე განხორციელებული ზეწოლის განმსაზღვრელ მექანიზმს. ინდიკატორი, ასევე, მნიშვნელოვანია წყალთან დაკავშირებული ეკონომიკური საქმიანობების განვითარების დონის და მოსახლეობის საჭიროებების დასაკმაყოფილებლად წყალზე ხელმისაწვდომობის დონის განსაზღვრის კუთხით.
სამეცნიერო ლიტერატურა
UNECE, 2016. Environmental Performance Review- Georgia. United Nations Economic Commission for Europe, Committee on Environmental Policy, Environmental Performance Reviews Series No. 43, 978-92-1-057683-3, New York and Geneva.
UNECE, 2018. Guidelines for the Application of Environmental Indicators, Description of C3: Total water use.
UNECE, 2018. Guidelines for the Application of Environmental Indicators, Glossary of terms – C3: Total water use.
UNSD, 2012. International Recommendations for Water Statistics, Department of Economic and Social Affairs Statistics Division, Statistical papers, Series M No. 91, ST/ESA/STAT/SER.M/91, ISBN: 978-92-1-161545-6, New York.
ეროვნული პოლიტიკის კონტექსტი
საქართველოს კანონი წყლის შესახებ, რომელიც ძალაშია 1997 წლიდან, ადგენს წყლის რაციონალურად მოხმარების ძირითად პრინციპებს და აღნიშნულს განსაზღვრავს ძირითად ამოცანებად. კერძოდ, კანონი ავალდებულებს საქართველოს ყველა მოქალაქეს უზრუნველყოს წყლის რაციონალური და მდგრადი გამოყენება და წყლის დაცვა, ავალდებულებს წყალმომხმარებლებს უზრუნველყონ წყლის რაციონალური გამოყენება და იზრუნონ მისი ხარისხის შენარჩუნებასა და აღდგენაზე (მუხლი 41). კანონი განსაზღვრავს სუფთა სასმელ წყალზე მოსახლეობის მოთხოვნილების დაკმაყოფილებას, როგორც წყლის გამოყენებასთან დაკავშირებულ ყველაზე მნიშვნელოვან პრიორიტეტს (მუხლი 4).
საერთაშორისო პოლიტიკის კონტექსტი
წყალმოხმარების ეფექტიანობის მონიტორინგი მნიშვნელოვანია ევროკავშირის ბუნებრივი რესურსების დაცვის, შენარჩუნებისა და გაუმჯობესებისთვის. მონიტორინგი, ასევე, ხელს უწყობს რესურსების ეფექტიანობის გაუმჯობესებას, რაც ევროკავშირის მეშვიდე გარემოსდაცვითი სამოქმედო გეგმის 2020 წლის მიზანს წარმოადგენს.
ეროვნული მიზნები
კონკრეტული ეროვნული მიზნები არ არის განსაზღვრული.
საერთაშორისო მიზნები
გაეროს მდგრადი განვითარების მე-6 მიზნის ამოცანა 6.4: 2030 წლისთვის მნიშვნელოვნად გაიზარდოს წყლის გამოყენების ეფექტიანობა ყველა სექტორში და უზრუნველყოფილი იქნას მდგრადი წყალაღება და წყალმომარაგება წყლის სიმცირესთან დაკავშირებული პრობლემების აღმოსაფხვრელად და წყალზე ხელმისაწვდომობის გასაზრდელად.
შესაბამისი პოლიტიკური დოკუმენტები
მითითება: მთლიანი წყალმოხმარება = ხელმისაწვდომი მტკნარი წყლის რესურსი (აღებული მტკნარი წყალი) - წყლის დანაკარგები ტრანსპორტირების დროს.
ერთეულია მილიონი კუბური მეტრი (მილიონი მ³) წელიწადში. ჰიდროენერგეტიკისთვის წყალაღება არ არის გათვალისწინებული გაანგარიშებაში (რადგან, ჰიდროელექტროსადგური წყალს ისევ კალაპოტში აბრუნებს). თუმცა, ეს არ ნიშნავს იმას, რომ ჰიდროენერგეტიკის სექტორს გავლენა არ აქვს გარემოზე.
ერთეულები და ფორმულები
| ID | კომპონენტი | ერთეული | ფორმულა |
|---|---|---|---|
| C2.3 | აღებული მტკნარი წყალი | მილიონი მ³/წელიწადში | = C 2.3 (იხილეთ C2 ინდიკატორი) |
| C3.1 | გამტკნარებული წყალი | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.2 | განმეორებით გამოყენებული წყალი | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.3 | წყლის იმპორტი | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.4 | წყლის ექსპორტი | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.5 | ხელმისაწვდომი მთლიანი მტკნარი წყლის რესურსი | მილიონი მ³/წელიწადში | = C 2.3 + C 3.1 + C 3.2 + C 3.3 + C 3.4 |
| C3.6 | წყლის დანაკარგები ტრანსპორტირების დროს | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.6a | წყლის სხვა სახის დანაკარგი (არა წყალმოხმარების დროს) | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.7 | მთლიანი მტკნარი წყლის მოხმარება | მილიონი მ³/წელიწადში | = C 3.5 - C 3.6 - C 3.6a; = C3.8 + C3.9 + C3.11 + C3.12 + C3.13 |
| C3.8 | შინამეურნეობები | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.9 | სოფლის მეურნეობა, სატყეო მეურნეობა და თევზჭერა (ISIC 01-03) | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.10 | სოფლის მეურნეობაში ირიგაციისთვის გამოყენებული წყალი | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.11 | წარმოება (ISIC 10-33) | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.12 | ელექტროენერგიის სექტორი (ISIC 351) | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.13 | სხვა ეკონომიკური საქმიანობები | მილიონი მ³/წელიწადში | |
| C3.14 | მთლიანი შიდა პროდუქტი მსყიდველობითი უნარის პარიტეტის მიხედვით მუდმივი ფასით (2011) | მილიარდი საერთაშორისო დოლარი/წელიწადში | |
| C 3.15 | მთლიანი მტკნარი წყლის მოხმარება მშპ-ს ერთეულზე | მ3/1 000 საერთაშორისო დოლარი | = C3.7/C3.14 |
ხარვეზების შევსება არ განხორციელებულა.
წყალაღებასა და წყლის გამოყენებასთან დაკავშირებულ მონაცემებს არ გააჩნიათ საკმარისი სივრცითი და დროითი განზომილებები. ამ მომენტისთვის მეთოდოლოგია არ არის განსაზღვრული.
წყლის რაოდენობასთან დაკავშირებულ მონაცემთა ბაზებს არ გააჩნიათ საკმარისი სივრცითი და დროითი განზომილებები, რათა მყარი საფუძველი შექმნან განახლებადი მტკნარი წყლის რესურსების შეფასებისთვის.
ცდომილებები არ არის მითითებული.
თემა: წყალი
ინდიკატორის კოდი: C3
კომპონენტები: წყალმოხმარება, წყლის ექსპლუატაციის ინდექსი, საქართველო
პერიოდი: 1990-2015
DPSIR: ზეწოლა
ტიპოლოგია: აღწერითი ინდიკატორი (A ტიპი – რა ემართება გარემოსა და ადამიანებს?)
გამოქვეყნების თარიღი:
ბოლო განახლება:
განახლების სიხშირე: ყოველწლიური
კონტაქტი: თამარ გამგებელი
საკუთრება: გარემოსდაცვითი შეფასების დეპარტამენტის ინტეგრირებული მართვის სამმართველო, გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტრო
მონაცემთა შემკრები სისტემისა და მონაცემთა ბაზის გაუმჯობესება და მოდერნიზაცია. მეთოდოლოგიის გამოყენება ცდომილებების თავიდან არიდების და ხარვეზების შევსების მიზნით.
გრძელვადიანი სამუშაოები არ არის განსაზღვრული.
