2004-2018 წლების განმავლობაში ჟბმ-სა და ამონიუმის საშუალო კონცენტრაცია საქართველოს მდინარეებში შემცირდა, ეს შემცირება კი მეტად გამოხატული იყო ამონიუმის კონცენტრაციისთვის.
შემცირება შესაძლოა უკავშირდებოდეს გატარებულ ღონისძიებებს, მაგ. ჩამდინარე წყლის გამწმენდი სისტემების გაუმჯობესებას.
2016-2018 წლების პერიოდში ჟბმ-ს კონცენტრაციის დონე ძირითადად ქვედა ზღვარზე იყო. ამონიუმის კონცეტრაციის მაჩვენებელი ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე მაღალი იყო ზოგიერთ მდინარეში. ჩამდინარე წყლის გამწმენდი ნაგებობების მშენებლობამ რეგიონში, მოსალოდნელია, რომ გააუმჯობესოს მდგომარეობა.
| Year | BOD5 | Ammonium |
|---|---|---|
| 2004 | 1.9019 | 0.9399 |
| 2005 | 2.0474 | 0.8368 |
| 2006 | 1.7635 | 0.8031 |
| 2007 | 2.1225 | 0.814 |
| 2008 | 2.1061 | 0.5835 |
| 2009 | 2.0113 | 0.7357 |
| 2010 | 1.8316 | 0.4856 |
| 2011 | 2.1502 | 0.4951 |
| 2012 | 1.846 | 0.5247 |
| 2013 | 1.7977 | 0.5707 |
| 2014 | 1.6582 | 0.4097 |
| 2015 | 1.4256 | 0.3119 |
| 2016 | 1.6145 | 0.4294 |
| 2017 | 1.7202 | 0.4235 |
| 2018 | 1.7069 | 0.4315 |
მონაცემთა წყარო: მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
მითითება: 2004-2018 წლების პერიოდში, ჟბმ-სა (მგO2/ლ) (ზედა დიაგრამებზე) და ამონიუმისთვის (მგNH4-N/ლ) (ქვედა დიაგრამებზე) არსებული მონაცემთა სერიები ორი აუზის (შავი ზღვის და კასპიის ზღვის) მიხედვით და ასევე, მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მიღებულია მათი საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალო მაჩვენებლების გაანგარიშებით. მდინარეთა მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა, საიდანაც მონაცემებია მიღებული, მითითებულია ფრჩხილებში.
ჟანგბადის ბიოქიმიური მოთხოვნილება (ჟბმ) და ამონიუმის კონცენტრაცია წარმოადგენს წყლის ორგანული ნივთიერებებით დაბინძურების განმსაზღვრელ ძირითად პარამეტრებს. ჟბმ არის გახსნილი ჟანგბადის რაოდენობა, რომელიც დროის განსაზღვრულ პერიოდში და გარკვეულ ტემპერატურაზე ანაერობული ბაქტერიების მიერ ორგანული მასალის დასაშლელად არის საჭირო. ამ პარამეტრების კონცენტრაცია ჩვეულებრივ მატულობს ორგანული ნივთიერებებით დაბინძურების შედეგად, რაც გამოწვეულია ჩამდინარე წყლის ჩაშვებით, სამრეწველო ჩამდინარე წყლების ჩაშვებით და სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებიდან ჩამონადენით. მაღალმა ორგანულმა დაბინძურებამ შესაძლოა გამოიწვიოს მდინარის წყალში ჟანგბადის რაოდენობის სწრაფი შემცირება, ამონიუმის მაღალი კონცენტრაცია და თევზებისა და წყლის უხერხემლოების გაქრობა. ზოგიერთ შემთხვევაში წლიდან წლამდე კონცენტრაციის ცვალებადობა შესაძლოა ახსნილი იქნას ნალექისა და ჩამონადენის ცვალებადობით.
2004-2018 წლების განმავლობაში ჟბმ-ს საშუალო კონცენტრაცია შემცირდა. ამ პერიოდის პირველ სამ წელთან შედარებით ბოლო სამი წლის განმავლობაში, ჟბმ-ს საშუალო კონცენტრაცია 11%-ით შემცირდა მთელი ქვეყნის მასშტაბით. ძირითადი შემცირება დაფიქსირდა შავი ზღვის აუზის მდინარეებში (21%). საშუალო კონცენტრაცია კასპიის ზღვის აუზის მდინარეებში 2006 წლისთვის გაიზარდა და შემდგომ შემცირდა.
ჟბმ-სთან შედარებით ამონიუმის საშუალო კონცენტრაცია უფრო მკვეთრად შემცირდა (50%-ით მთელი ქვეყნის მასშტაბით). ყველაზე მეტად, ეს შემცირება დაფიქსირდა კასპიის ზღვაში ჩამდინარე მდინარეებში (62%).
დროის სერიების შუალედური მონაცემები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, ამ პერიოდში ზოგიერთი მდინარიდან წლიურად აღებული სინჯების შედარებით უფრო მცირე რაოდენობიდან გამომდინარე. აღნიშნულით შესაძლოა აიხსნას ამონიუმის კონცენტრაციის ცვალებადობა ამ პერიოდში.
ჟბმ-სა და ამონიუმის კონცენტრაციის შემცირება შესაძლოა გატარებული ღონისძიებებით იყოს გამოწვეული, მაგ. ურბანული და სამრეწველო ჩამდინარე წყლების გამწმენდი სისტემების გაუმჯობესებით.
| River - BOD | ||
|---|---|---|
| Black Sea Basin | Caspian Sea Basin | |
| BOD <1.4 | 3 | 12 |
| BOD >=1.4, <2 | 9 | 15 |
| BOD >=2, <3 | 2 | 5 |
| BOD >=3, <4 | 0 | 2 |
| BOD >=4 | 0 | 0 |
| River- Ammonium | ||
|---|---|---|
| Black Sea Basin | Caspian Sea Basin | |
| Ammonium < 0.04 | 0 | 0 |
| Ammonium >= 0.04, <0.1 | 1 | 0 |
| Ammonium >=0.1, <0.2 | 0 | 5 |
| Ammonium >=0.2, <0.4 | 2 | 23 |
| Ammonium >=0.4 | 11 | 6 |
მონაცემთა წყარო: მონაცემები მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
მითითება: მდინარების მონიტორინგის წერტილები განაწილებულია ჟბმ-ს (მარცხნივ) და ამონიუმის (მარჯვნივ) კონცენტრაციის კლასებში, საქართველოს ორი მთავარი აუზის (შავი ზღვის და კასპიის ზღვის) მიხედვით, 2016-2018 წლების პერიოდის საშუალო წლიური კონცენტრაციების მაჩვენებლების საფუძველზე.
ანალოგიური კლასების სისტემა გამოყენებულია ევროპის გარემოს დაცვის სააგენტოს WAT 002 ინდიკატორის - ჟანგბადის მომხმარებელი ნივთიერებები ევროპის მდინარეებში - ფარგლებში. იხილეთ ინდიკატორის სპეციფიკაცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
მდინარეთა მონიტორინგის ყველა წერტილში ჟბმ-ს საშუალო კონცენტრაცია ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე (6 მგ O2/ლ) დაბალია.
რაც შეეხება ამონიუმს, მაღალი კონცენტრაცია დაფიქსირდა ზოგიერთ მდინარეში. 2016-2018 წლებში არსებული მონიტორინგის წერტილების უმეტესობაში დაფიქსირდა ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე (0.39 მგNH4-N/ლ) მაღალი დონე.
ჟანგბადის კონცენტრაციის დონე წყლის ობიექტებში, რომელიც წარმოდგენილია როგორც ჟანგბადის ბიოქიმიური მოთხოვნილება (ჟბმ) და რომელიც მიუთითებს თუ რა რაოდენობის გახსნილი ჟანგბადი არის საჭირო წყალში არსებული ორგანული მასალის დასაშლელად; და ამონიუმის კონცენტრაციის დონე მდინარეებში (NH4/N-NH4).
ერთეული
ჟბმ-ს საშუალო წლიური კონცენტრაცია 20 გრადუს ცელსიუსზე ხუთ-დღიანი ინკუბაციის შემდგომ (ჟბმ5) გამოსახულია როგორც მგ O2/ლიტრი; ამონიუმის კონცენტრაცია გამოსახულია როგორც მგ N/ლიტრი.
დიდი რაოდენობით ორგანულმა მასალამ (მიკრობები და ხრწნადი ორგანული ნარჩენი) შესაძლოა გამოიწვიოს მდინარის წყლის ქიმიური და ბიოლოგიური ხარისხის შემცირება, წყლის ბიომრავალფეროვნების განადგურება და მიკრობიოლოგიური დაბინძურება, რამაც შესაძლოა გავლენა მოახდინოს სასმელი და საბანაო წყლის ხარისხზე. ორგანული მასალის წყაროებს წარმოადგენს ჩამდინარე წყლის ჩაშვება, სამრეწველო ჩამდინარე წყლები და სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებიდან ჩამონადენი. ორგანული დაბინძურება იწვევს მეტაბოლური პროცესების ზრდას, რაც ჟანგბადს მოითხოვს.
არსებობს ევროკავშირის რამდენიმე დირექტივა, რომელთა მიზანია წყლის ხარისხის გაუმჯობესება და წყალზე ზემოქმედების შემცირება. მთავარი დირექტივა, წყლის ჩარჩო დირექტივა, მოითხოვს ზედაპირული წყლის ობიექტებისთვის კარგი ეკოლოგიური სტატუსის ან კარგი ეკოლოგიური პოტენციალის მიღწევას. საქართველო-ევროკავშირს შორის არსებული ასოცირების შესახებ შეთანხმების მიხედვთ, ქვეყანა ვალდებულია მოახდინოს ამ დირექტივის მოთხოვნების შესრულება.
ზოგად მიზანს წარმოადგენს წყლის ობიექტებისთვის კარგი ეკოლოგიური სტატუსის ან კარგი ეკოლოგიური პოტენციალის მიღწევა.
ეროვნულ დონეზე ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციები:
ჟბმ: 6 მგO2/ლ
ამონიუმი: 0.39 მგNH4-N/ლ
გაეროს მდგრადი განვითარების მე-6 მიზნის 6.3 ამოცანა დაკავშირებულია წყლის ხარისხის გაუმჯობესებასთან დაბინძურების შემცირებით, წყალში ნარჩენის ჩაყრისა და საშიში ქიმიკატების წყალში მოხვედრის მინიმუმამდე შემცირებით, გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლის მოცულობის შემცირებით და გლობალურ დონეზე რეციკლირებისა და უსაფრთხო ხელახალი გამოყენების პრაქტიკის ხელშეწყობით.
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო საქართველოში მტკნარი წყლის ხარისხის მონიტორინგს აწარმოებს. ინდიკატორის ფარგლებში გამოყენებული მონაცემები აღებულ იქნა 17 მდინარის 48 მონიტორინგის წერტილიდან. ძირითადად, სინჯების აღება ხდება თვეში ერთხელ. მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა წლების განმავლობაში გაიზარდა.
თითოეული მონიტორინგის წერტილისთვის წლიური დროის სერიები მიღებულია წლის განმავლობაში სინჯებით მიღებული მონაცემების საშუალოს გაანგარიშებით. მდინარეებისთვის აგრეგირებული დროის სერიები მიღებულია ინდივიდუალური წლიური დროის სერიების საშუალოს გაანგარიშების საფუძველზე, როგორც ორი ძირითადი აუზისთვის (შავი ზღვის აუზში და კასპიის ზღვის აუზში ჩამდინარე მდინარეები), ისე მთელი ქვეყნისთვის. აგრეგირებულ დროის სერიებში მხოლოდ ის მონაცემთა სერიებია შეტანილი, სადაც ხარვეზების შევსება მოხდა. ეს მოხდა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ საერთო მონაცემების სერია ყოფილიყო სრულყოფილი, ანუ ერთი და იგივე მონიტორინგის წერტილები ყოფილიყვნენ გათვალისწინებული საერთო მონაცემთა სერიებში. ამ გზით, შეფასებები ემყარება კონცრენტრაციების ფაქტობრივ ცვლილებებს და არა მონიტორინგის წერტილების რაოდენობის ცვლილებას.
2016-2018 წლებში არსებული მდგომარეობის ანალიზისთვის, მონიტორინგის წერტილები დანაწილდა კონცენტრაციის სხვადასხვა კლასობრივი დანაყოფის მიხედვით. ეს დანაწილება ემყარებოდა 2016-2018 წლების პერიოდის საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალო მონაცემებს. ყველა ის მონიტორინგის წერტილი იქნა გამოყენებული ანალიზში, რომელსაც მონაცემები გააჩნდა 2016-2018 წლებისთვის, იმ წლების რაოდენობისგან დამოუკიდებლად, რომლებსაც მონაცემები გააჩნდათ 2016-2018 წლების პერიოდში.
სამ წლამდე ხარვეზები ივსება ხაზოვანი ინტერპოლაციის საშუალებით. დროის სერიების დასაწყისსა და დასასრულს მნიშვნელობების ექსტრაპოლაცია ხდება პირველი ან ბოლო მნიშვნელობის გამოყენებით, ამ შემთხვევაში სამ წლამდე ინტერვალის გათვალისწინებით. დროის სერიები, რომლებიც არ მოიცავენ სამზე მეტ თანმიმდევრულ წელს, არ არიან გათვალისწინებული ანალიზში.
მეთოდოლოგიური ცდომილებები
ჟბმ5 - ცდომილება ± 15%-20%
NH4 – ± 0.05 მგ/ლ
მონაცემთა ნაკრებში ცდომილებები
ცდომილებები არ არის მითითებული.
დასაბუთებული ცდომილებები
ცდომილებები არ არის მითითებული.
მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
თემა: წყალი
ინდიკატორის კოდი: C10
კომპონენტები: წყლის ხარისხი, ამონიუმის კონცენტრაცია მდინარეებში, ჟბმ მდინარეებში, საქართველო
პერიოდი: 2004-2018
DPSIR: ზეწოლა
ტიპოლოგია: აღწერითი ინდიკატორი (A ტიპი – რა ემართება გარემოსა და ადამიანებს?)
გამოქვეყნების თარიღი: ივნისი, 2020
ბოლო განახლება: ივნისი, 2020
განახლების სიხშირე: ყოველწლიური
კონტაქტი:
გულჩინა კუჭავა
მარინა ზულიევა
საკუთრება: საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო
მოკლევადიანი სამუშაოები: მონიტორინგის ქსელის გაფართოება, წყლის ობიექტების შეფასების მეთოდოლოგიის ჰარმონიზაცია ევროკავშირის სტანდარტებთან (წყლის ჩარჩო დირექტივა)
გრძელვადიანი სამუშაოები: მონიტორინგის ქსელის გაფართოება
