2004-2018 წლების განმავლობაში, ნიტრატების და ფოსფატების კონცენტრაცია შედარებით სტაბილური იყო შავი ზღვის აუზში ჩამდინარე მდინარეებში, მაშინ როდესაც კასპიის ზღვის აუზში ჩამდინარე მდინარეებში ცვალებადი, თუმცა ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციაზე ბევრად ნაკლები იყო.
2008 წლიდან მოყოლებული ფოსფატების კონცენტრაცია პალიასტომის ტბაში სტაბილურობას ინარჩუნებდა, მაშინ როდესაც ნიტრატების კონცენტრაცია საკმაოდ ცვალებადი დარჩა.
2016-2018 წლების განმავლობაში ნიტრატების და ფოსფატების კონცენტრაცია ეროვნულ ზღვრულად დასაშვებ კონცენტრაციებზე დაბლა შენარჩუნდა. ნიტრატებისა და ფოსფატების კონცენტრაცია შედარებით უფრო მაღალი იყო კასპიის ზღვის აუზის მდინარეებში.
2016-2017 წლების ფარგლებში, მიწისქვეშა წყლებში ნიტრატების კონცენტრაცია შედარებით დაბალი იყო, განსაკუთრებით დასავლეთ საქართველოში.
| Year | Phostphate | Nitrate |
|---|---|---|
| 2004 | 0.6842 | |
| 2005 | 0.5435 | |
| 2006 | 0.3563 | |
| 2007 | 0.6832 | |
| 2008 | 0.5179 | |
| 2009 | 0.8318 | |
| 2010 | 0.8964 | |
| 2011 | 1.6423 | |
| 2012 | 1.5053 | |
| 2013 | 0.8811 | |
| 2014 | 0.7197 | |
| 2015 | 0.7328 | |
| 2016 | 1.5917 | |
| 2017 | 1.555 | |
| 2018 | 0.7894 |
მონაცემთა წყარო: მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
მითითება: 2004-2018 წლების პერიოდში, ფოსფატებისა (მგ P/ლ) და ნიტრატებისთვის (მგ NO3-N/ლ) არსებული მონაცემთა სერიები ორი აუზის (შავი ზღვის და კასპიის ზღვის) მიხედვით და ასევე, მთელი ქვეყნის მასშტაბით, მიღებულია მათი საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალო მაჩვენებლების გაანგარიშებით. მდინარეთა მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა, საიდანაც მონაცემებია მიღებული, მითითებულია ფრჩხილებში. 2004-2018 წლების მონაცემთა სერიები პალიასტომის ტბისთვის მიღებულია ფოსფატების (მგ P/ლ) (ქვედა მარცხენა კუთხეში) და ნიტრატების (მგ NO3-N/ლ) (ქვედა მარჯვენა კუთხეში) საშუალო წლიური კონცენტრაციების მაჩვენებლის გაანგარიშებით.
შავი ზღვის აუზის მდინარეებში ნიტრატებისა და ფოსფატების საშუალო კონცენტრაცია სტაბილური იყო 2004-2018 წლების განმავლობაში. ამ პერიოდის ბოლო სამი წლის განმავლობაში ნიტრატების კონცენტრაციის უმნიშვნელო შემცირება (16%) დაფიქსირდა პირველ სამ წელთან შედარებით.
კასპიის ზღვის აუზის მდინარეებში ფოსფატების და ნიტრატების კონცენტრაცია ცვალებადი, თუმცა ზღვრულად დასაშვებ კონცეტრაციაზე ბევრად დაბალი იყო. დროის სერიების შუალედური მონაცემები სიფრთხილით უნდა შეფასდეს, ამ პერიოდში ზოგიერთი მდინარიდან წლიურად აღებული სინჯების შედარებით უფრო მცირე რაოდენობიდან გამომდინარე. შესაძლოა აღნიშნულით იქნას ახსნილი ამ პერიოდში კონცენტრაციების ზრდა.
ფოსფატების კონცენტრაცია პალიასტომის ტბაში 2008 წლიდან მოყოლებული სტაბილური დარჩა, ხოლო ნიტრატების კონცენტრაცია ცვალებადი იყო.
დიაგრამა 2 - მდინარეები - ფოსფატებისა და ნიტრატების საშუალო კონცენტრაცია (2016-2018)
| River - Phosphate | ||
|---|---|---|
| Black Sea Basin | Caspian Sea Basin | |
| Phosphate <0.02 | 1 | 0 |
| Phosphate >=0.02, <0.05 | 10 | 0 |
| Phosphate >=0.05, <0.1 | 2 | 3 |
| Phosphate >=0.1, <0.2 | 0 | 21 |
| Phosphate >=0.2, <0.4 | 1 | 10 |
| Phosphate >=0.4 | 0 | 0 |
| River- Nitrate | ||
|---|---|---|
| Black Sea Basin | Caspian Sea Basin | |
| Nitrate <0.8 | 13 | 16 |
| Nitrate >=0.8, <2 | 1 | 14 |
| Nitrate >=2, <3.6 | 0 | 4 |
| Nitrate >=3.6, <5.6 | 0 | 0 |
| Nitrate >=5.6, <11.3 | 0 | 0 |
| Nitrate >=11.3 | 0 | 0 |
მონაცემთა წყარო:
მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
მითითება: მდინარების მონიტორინგის წერტილები განაწილებულია ფოსფატების (მარცხნივ) და ნიტრატების (მარჯვნივ) კონცენტრაციის კლასებში, საქართველოს ორ მთავარი აუზის (შავი ზღვის და კასპიის ზღვის) მიხედვით, 2016-2018 წლების პერიოდში საშუალო წლიური მაჩვენებლის საფუძველზე. მდინარეთა მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა აუზების მიხედვით მითითებულია ფრჩხილებში.
ანალოგიური კლასების სისტემა გამოყენებულია ევროპის გარემოს დაცვის სააგენტოს WAT 003 ინდიკატორის - ნუტრიენტები ევროპის მტკნარ წყლებში - ფარგლებში. იხილეთ ინდიკატორის სპეციფიკაცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
| Black Sea Basin | Caspian Sea Basin | |
|---|---|---|
| Groundwater Nitrate <1 | 5 | 13 |
| Groundwater Nitrate >=1, <5 | 0 | 9 |
| Groundwater Nitrate >=5, <10 | 0 | 6 |
| Groundwater Nitrate >=10 | 0 | 1 |
მონაცემთა წყარო: მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
მითითება: მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგის წერტილები განაწილებულია ნიტრატების კონცენტრაციის კლასებში აღმოსავლეთ საქართველოსა და დასავლეთ საქართველოსთვის, 2016-2017 წლების პერიოდში საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალო მონაცემის გაანგარიშების საფუძველზე. მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა რეგიონების მიხედვით მითითებულია ფრჩხილებში.
ანალოგიური კლასების სისტემა გამოყენებულია ევროპის გარემოს დაცვის სააგენტოს WAT 003 ინდიკატორის - ნუტრიენტები ევროპის მტკნარ წყლებში - ფარგლებში. იხილეთ ინდიკატორის სპეციფიკაცია დამატებითი ინფორმაციისთვის.
ფოსფატებისა და ნიტრატების საშუალო კონცენტრაციას არ გადაუჭარბებია ეროვნული ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციებისთვის 2016-2018 წლების განმავლობაში (10 მგ NO3-N/ლ კობრისებრთათვის წყალში, 9.0 მგ NO3-N/ლ ორაგულისებრთათვის წყალში, და ფოსფატებისთვის 3.5 მგ P/ლ).
მიწისქვეშა წყლებში ნიტრატების კონცენტრაცია 2016-2017 წლებისთვის ძირითადად დაბალი იყო და მნიშვნელოვნად ჩამორჩებოდა ეროვნულ დონეზე დადგენილ ზღვარს (50 მგ NO3/ლ). დადგენილი ზღვარი გონივრულია მიწისქვეშა წლებისთვის, რომელსაც ძირითადად ადამიანი მოიხმარს (ევროკავშირის სასმელი წყლის დირექტივით 98/83/EC მიხედვით ნიტრატებისთვის დადგენილი ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაცია არის 50 მგ NO3/ლ). მდინარეების მსგავსად, მიწისქვეშა წყლებში ნიტრატების კონცენტრაცია ზოგადად დაბალია დასავლეთ საქართველოში, სადაც მონიტორინგის ყველა წერტილზე კონცენტრაცია 1.5 მგ NO3/ლ-ზე ნაკლებია.
ფოსფატების და ნიტრატების კონცენტრაცია მდინარეებსა და ტბებში და ნიტრატების კონცენტრაცია მიწისქვეშა წყლებში (ტბებში მთლიანი ფოსფორის ნაცვლად ფოსფატების კონცენტრაცია იქნა გამოყენებული)
ფოსფატების კონცენტრაცია გამოსახულია როგორც მგ P/ლიტრი; ნიტრატების კონცენტრაცია გამოსახულია როგორც მგ NO3-N/ლიტრი მდინარეებისთვის, ტბებისთვის, და მიწისქვეშა წყლებისთვის.
ურბანული ადგილებიდან და სამრეწველო და სასოფლო-სამეურნეო საქმიანობებიდან დიდი რაოდენობით აზოტისა და ფოსფორის წყლის ობიექტში მოხვედრამ შესაძლოა ევტროფიკაცია გამოიწვიოს. აღნიშნული იწვევს ეკოლოგიურ ცვლილებებს, რამაც თავის მხრივ შესაძლოა მცენარეული და ცხოველური სახეობების კარგვა გამოიწვიოს (ეკოლოგიური სტატუსის შემცირება) და ამასთან, უარყოფითი ზეგავლენა მოახდინოს ადამიანის მიერ წყლის სხვადასხვა მიზნით გამოყენებაზე. საქართველოში ზედაპირული წყლების ნუტრიენტებით დაბინძურების ძირითად წყაროს ურბანული ჩამდინარე წყლები წარმოადგენს, თუმცა სოფლის მეურნეობაც დიდი როლს თამაშობს.
ევტროფიკაციასა და ნუტრიენტების კონცენტრაციასთან მიმართებაში, ზედაპირული წყლების გარემოსდაცვითი ხარისხის გაუმჯობესება ევროკავშირის რამდენიმე დირექტივის მიზანს წარმოადგენს: წყლის ჩარჩო დირექტივა, დირექტივა ნიტრატების შესახებ, დირექტივა ურბანული ჩამდინარე წყლის გაწმენდის შესახებ, სასმელი წყლის დირექტივა და დირექტივა მტკნარი წყლის თევზსთან დაკავშირებით.
Council Directive 91/271/EEC of 21 May 1991 concerning urban wastewater treatment
ევტროფიკაციასთან და ნუტრიენტების კონცენტრაციასთან მიმართებთ მტკნარი წყლის რესურსების ეკოლოგიური დეგრადაციისაგან დაცვა ევროკავშირის რამდენიმე დირექტივის მიზანს წარმოადგენს. ამ დირექტივებში შედის დირექტივა ნიტრატების შესახებ (91/676/EEC), რომელიც მიზნად ისახავს სასოფლო-სამეურნეო სავარგულებიდან ნიტრატებით დაბინძურების შემცირებას, დირექტივა ურბანული ჩამდინარე წყლის გაწმენდის შესახებ, (91/271/EEC), რომელიც მიზნად ისახავს დაბინძურების შემცირებას წყალარინების სისტემებიდან და სამრეწველო წყაროებიდან და ბოლოს, წყლის ჩარჩო დირექტივა, რომელიც მოითხოვს ზედაპირული წყლის ობიექტებისთვის კარგი ეკოლოგიური სტატუსის ან კარგი ეკოლოგიური პოტენციალის მიღწევას. საქართველო-ევროკავშირს შორის არსებული ასოცირების შესახებ შეთანხმების მიხედვთ, ქვეყანა ვალდებულია მოახდინოს ამ დირექტივების მოთხოვნების შესრულება.
ზოგადი მიზანს წარმოადგენს ზედაპირული წყლის ობიექტებისთვის კარგი ეკოლოგიური სტატუსის ან კარგი ეკოლოგიური პოტენციალის მიღწევა.
ეროვნულ დონეზე ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაციები:
ფოსფატები: 3.5 მგ PO4/ლ (1.1 მგ P/ლ)
ნიტრატები: 45 მგ NO3/ლ (10 მგ NO3-N/ლ) კობრისებრთათვის წყალში, 40 მგ NO3/ლ (9.0 მგ NO3-N/ლ) ორაგულისებრთათვის წყალში.
სასმელი წყლის ტექნიკური რეგლამენტის დამტკიცების შესახებ 2014 წლის 15 იანვრის N58 დადგენილების მიხედვით, მიწისქვეშა წყლებში ნიტრატებისთვის ზღვრულად დასაშვები კონცენტრაცია არის 50 მგ NO3/ლ.
გაეროს მდგრადი განვითარების მე-6 მიზნის 6.3 ამოცანა დაკავშირებულია წყლის ხარისხის გაუმჯობესებასთან დაბინძურების შემცირებით, წყალში ნარჩენის ჩაყრისა და საშიში ქიმიკატების წყალში მოხვედრის მინიმუმამდე შემცირებით, გაუწმენდავი ჩამდინარე წყლის მოცულობის შემცირებით და გლობალურ დონეზე რეციკლირებისა და უსაფრთხო ხელახალი გამოყენების პრაქტიკის ხელშეწყობით.
სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო საქართველოში მტკნარი წყლის ხარისხის მონიტორინგს აწარმოებს. ინდიკატორის ფარგლებში გამოყენებული მონაცემები აღებულ იქნა 17 მდინარის 48 მონიტორინგის წერტილიდან და ერთი ტბის ორი მონიტორინგის წერტილიდან. მდინარეებისთვის სინჯების აღება ძირითადად თვეში ერთხელ ხდება, ხოლო ტბებისთვის 1-4-ჯერ. მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა წლების განმავლობაში გაიზარდა.
თითოეული მონიტორინგის წერტილისთვის წლიური დროის სერიები მიღებულია წლის განმავლობაში სინჯებით მიღებული მონაცემების საშუალოს გაანგარიშებით. მდინარეებისთვის აგრეგირებული დროის სერიები მიღებულია ინდივიდუალური წლიური დროის სერიების საშუალოს გაანგარიშების საფუძველზე, როგორც ორი ძირითადი აუზისთვის (შავი ზღვის აუზში და კასპიის ზღვის აუზში ჩამდინარე მდინარეები), ისე მთელი ქვეყნისთვის. აგრეგირებულ დროის სერიებში მხოლოდ ის მონაცემთა სერიებია შეტანილი, სადაც ხარვეზების შევსება მოხდა. ეს მოხდა იმის უზრუნველსაყოფად, რომ საერთო მონაცემების სერია ყოფილიყო სრულყოფილი, ანუ ერთი და იგივე მონიტორინგის წერტილები ყოფილიყვნენ გათვალისწინებული საერთო მონაცემთა სერიებში. ამ გზით, შეფასებები ემყარება კონცრენტრაციების ფაქტობრივ ცვლილებებს და არა მონიტორინგის წერტილების რაოდენობის ცვლილებას. ტბებიდან მხოლოდ პალიასტომის ტბას გააჩნია გრძელვადიანი დროის სერიები. ანალიზის დროს გაერთიანდა მონიტორინგის ორი წერტილის მონაცემთა სერიები.
მდგომარეობის ანალიზისთვის, მონიტორინგის წერტილები დანაწილდა კონცენტრაციის სხვადასხვა კლასობრივი დანაყოფის მიხედვით. ეს დანაწილება ემყარებოდა 2016-2018 წლების პერიოდის საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალო მონაცემებს. ყველა ის მონიტორინგის წერტილი იქნა გამოყენებული ანალიზში, რომელსაც მონაცემები გააჩნდა 2016-2018 წლებისთვის, იმ წლების რაოდენობისგან დამოუკიდებლად, რომლებსაც მონაცემები გააჩნდათ 2016-2018 წლების პერიოდში. მიწისქვეშა წყლების მონიტორინგი 1990-იანი წლების დასაწყისიდან აღარ წარმოებდა და მხოლოდ 2013 წელს განახლდა, რის შემდეგაც მონიტორინგის წერტილების რაოდენობა ეტაპობრივად გაიზარდა. ამჟამად 45 მონიტორინგის წერტილია, მაგრამ ინდიკატორის ფარგლებში მომზადებული ანალიზის საჭიროებიდან გამომდინარე, მონაცემები მხოლოდ 34 წერტილიდან იქნა გამოყენებული. სინჯების აღება ხდება წელიწადში ორჯერ. დროის მცირე სერიის გამო, მიწისქვეშა წყლებისთვის მხოლოდ 2016-2017 წლებში არსებული მდგომარეობა იქნა გაანალიზებული. კონცენტრაციის დონე მიღებულ იქნა 2016-2017 წლების საშუალო წლიური კონცენტრაციების საშუალოს გაანგარიშებით. მონაცემები კი წარმოდგენილია კონცენტრაციის კლასების მიხედვით აღმოსავლეთ და დასავლეთ საქართველოსთვის.
სამ წლამდე ხარვეზები ივსება ხაზოვანი ინტერპოლაციის საშუალებით. დროის სერიების დასაწყისსა და დასასრულს მნიშვნელობების ექსტრაპოლაცია ხდება პირველი ან ბოლო მნიშვნელობის გამოყენებით, ამ შემთხვევაში სამ წლამდე ინტერვალის გათვალისწინებით. დროის სერიები, რომლებიც არ მოიცავენ სამზე მეტ თანმიმდევრულ წელს, არ არიან გათვალისწინებული ანალიზში.
EEA, 2005. EEA core set of indicators guide. EEA Technical report No 1/2005, ISBN 92-9167-757-4, Luxembourg.
მეთოდოლოგიური ცდომილებები
NO2 - ± 0.0001 მგ/ლ
NO3 - ±0.0005 მგ/ლ
PO4 - ±0.0027 მგ/ლ
მონაცემთა ნაკრებში ცდომილებები
ცდომილებები არ არის მითითებული.
დასაბუთებული ცდომილებები
ცდომილებები არ არის მითითებული.
მონაცემები წყლის რესურსების შესახებ მოწოდებულ იქნა გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტროს მიერ პროექტის “ერთიანი გარემოსდაცვითი საინფორმაციო სისტემის პრინციპებისა და პრაქტიკის განხორციელება აღმოსავლეთ პარტნიორობის ქვეყნებში (ENI SEIS II East)” ფარგლებში.
თემა: წყალი
ინდიკატორის კოდი: C11
კომპონენტები: წყლის ხარისხი, ნუტრიენტები, საქართველო
პერიოდი: 2004-2018
DPSIR: ზეწოლა
ტიპოლოგია: აღწერითი ინდიკატორი (A ტიპი – რა ემართება გარემოსა და ადამიანებს?)
გამოქვეყნების თარიღი: ივინისი, 2020
ბოლო განახლება: ივნისი, 2020
განახლების სიხშირე: ყოველწლიური
გულჩინა კუჭავა
მარინა ზულიევა
ნანა ქიტიაშვილი
საკუთრება: საქართველოს გარემოს დაცვისა და სოფლის მეურნეობის სამინისტროს სსიპ გარემოს ეროვნული სააგენტო
მოკლევადიანი სამუშაოები
მონიტორინგის ქსელის გაფართოება, წყლის ობიექტების შეფასების მეთოდოლოგიის ჰარმონიზაცია ევროკავშირის სტანდარტებთან (წყლის ჩარჩო დირექტივა)
გრძელვადიანი სამუშაოები
მონიტორინგის ქსელის გაფართოება.
